Arthur Schnitzler - Beate en haar zoon

Recensie door Philipp van Ekeren

Uitgeverij Aspekt

Een bijna vergeten boek, eindelijk vertaald

Soms wekt alleen al een schrijversnaam op een, mij onbekend, boek mijn nieuwsgierigheid. Neem nou de naam Arthur Schnitzler. Zeker als in dit geval de Oostenrijkse schrijver prominent is afgebeeld op de voorzijde van de omslag en de wereld kritisch aankijkt. De twee alinea’s tekst op de achterzijde beschrijven feitelijk precies het verhaal en nodigen niet gelijk uit om het boek meteen ter hand te nemen anno 2018.

Gelukkig heb ik het toch gedaan en daar heb ik geen moment spijt van gehad. Het verhaal speelt zich af in de betere kringen in Oostenrijk in het begin van de vorige eeuw. Rond een bergmeer verpozen de steenrijke aristocraten, industriëlen en adel die niets anders te doen hebben dan bij elkaar op bezoek te gaan, soirées te organiseren, wat te tennissen, te roeien op het meer of de tijd te doden met kaarten. In deze kleine overzichtelijke en uiterst formele wereld houdt iedereen elkaar nauwlettend in de gaten. Dat er veel over elkaar wordt gesproken mag duidelijk zijn.

De lezer wordt geheel meegenomen door de hoofdpersoon Beate in haar doen en laten, maar vooral in haar denken en haar gevoelens. Deze weduwe speelt feilloos alle regels en rituelen van de heersende etiquette, maar steeds meer gaan haar (lust)gevoelens opspelen. Zij wordt gevoeliger voor de vele toespelingen van alle heren om haar heen. Deze keurige heren, dwalen haast hitsig om haar heen. De speldenprikjes, insinuaties, uitnodigingen en het net iets te lang haar hand vasthouden, zijn uiterst vermakelijk.

'Bertram kwam omhoog, keek op naar de hemel en liet zijn ogen vervolgens vol glinsteringen over Beate glijden. Wat hebben jullie toch allemaal? Dacht ze. En wat heb ik? Want ineens realiseerde ze zich dat ze haar lichaam een beetje uitdagend bewoog.'

Daarnaast maakt zij zich zorgen over het seksueel ontwaken van haar zoon. Ook begint ze langzamerhand te twijfelen aan de oprechtheid en trouw van haar overleden man, een toneelspeler. Niet alleen op de bühne blijkt later. Exact dát maakt deze novelle zo goed. De bijna broeierige sfeer, het onderhuidse verlangen, haar twijfels om toch maar een keurige gerespecteerde dame te blijven, de zorg dat haar zoon niet in handen valt van een ‘slechte’ vrouw en uiteindelijk het toegeven aan haar (natuurlijke) passie, worden prachtig beschreven vanuit het denkbeeld van een dame uit die tijd. Het eenvoudige verhaal ontleent daaruit zijn kracht.

'Ze namen degene, die hun op dat moment beviel en wierpen die daarna weer weg… Ja, wanneer iemand zich liet nemen en wegwerpen. Maar zo was zij niet. Nee, zover was het met haar nog niet gekomen. Vluchtige avonturen waren niets voor haar. Als ze daarvoor in de wieg was gelegd, hoe kwam het dan dat ze aan die affaire met Frits zo zwaar tilde?'

Deze novelle is 105 jaar geleden uitgegeven in Oostenrijk en heeft een schok teweeg gebracht. Dat vrouwen überhaupt lustgevoelens zouden hebben was toen al ondenkbaar. Om daar ook nog over te gaan schrijven was helemaal uit den boze. Zeker niet door een gerespecteerde arts als Schnitzler. Het is niet opmerkelijk dat Sigmund Freud een grote bewondering koesterde voor deze schrijver. Het past ook duidelijk in een flagrante roerige tijd in Europa en het Oostenrijks-Hongaarse Keizerrijk zo vlak voor het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog.

De novelle deed mij gelijk denken aan een andere publicatie uit Oostenrijk in 1906 die ook al voor veel ophef had gezorgd: ‘Josephine Mutzenbacher of het verhaal van een Weense prostituee door haarzelf verteld’. Deze beroemde novelle - die overigens ook door Uitgeverij Aspekt is uitgegeven - is een erotische bestseller en de laatste honderd jaar zijn er drie miljoen exemplaren van verkocht. De auteur is nooit bekend geworden maar er circuleren twee namen… Felix Salten óf Arthur Schnitzler.

‘Beate en haar zoon’ is heel toegankelijk en mooi geschreven. De subtiele gelaagdheid in de Nederlandse versie blijft voor mij prefect behouden. Een groot compliment voor de vertaler Jef Rademakers is hier op zijn plaats. Deze novelle is niet aan te raden voor eenieder die op zoek is naar een groot en spannend avontuur. Neen, de kracht ligt in het meevoelen en meebeleven. Om te leven in een keurslijf en toe te geven aan verlangens. En dat is indrukwekkend gedaan.

Van de novelle 'Sterven' is een recensie te vinden op deze blogspot via: https://metdeneusindeboeken.blogspot.com/2018/01/arthur-schnitzler-sterven.html

Auteur

Arthur Schnitzler (1862 - 1931) Was één van de belangrijkste Oostenrijkse schrijvers van het fin du siècle. Het feit dat hij een omstreden schrijver was, heeft hij te danken aan zijn controversiële gedrag. In een artikel in de Volkskrant in 1998 werd hij, zeer bondig, een 'Neurotische rokkenjager met kennis van de menselijke ziel'  genoemd. Zoals in het nawoord is te lezen; 'Zijn libido had Casanova-achtige afmetingen en met zijn psychologische inzicht stak hij Freud naar de kroon.'

Hij werd geboren in Wenen, als oudste zoon van de arts en keelspecialist Johann Schnitzler. Het gezin was welgesteld, hoogontwikkeld en liberaal Joods, wat in het vrijgevochten leven van de zeer intelligente Arthur niet veel invloed heeft gehad op zijn zondebesef en schuldgevoel over seksualiteit. Hij studeerde cum laude af aan het gymnasium. Destijds al schreef hij graag, maar zijn vader heeft toch zoveel invloed op hem gehad dat hij ook arts is geworden en met hetzelfde specialisme als zijn vader.

Dat Arthur een rokkenjager was en allerlei heimelijke affaires had, is aan het licht gekomen toen zijn vader het dagboek van zijn zestienjarige zoon had gevonden, waarin hij zeer gedetailleerd bijhield 'wat, met wie en hoe vaak hij het deed'.

Wanneer zijn vader in 1893 komt te overlijden, stort hij zich helemaal op het schrijven en wordt hij de belangrijkste schrijver van Oostenrijk. Het schrijven van toneelstukken had zijn voorliefde en zijn romans en novelles geven dan ook het gevoel dat ze als toneeltekst kunnen fungeren.

Schnitzler staat bekend als de bedenker van de monologue interieur en zelfs nu nog zijn schrijvers door hem en deze schrijftechniek geïnspireerd.

Tijdgenoot Sigmund Freud schreef hem veel bewondering te hebben voor zijn psychologische inzicht en kennis van de menselijke geest.

Terugkerende thema's in het werk van Schnitzler zijn de liefde en de dood.

Titel: Beate en haar zoon

Auteur: Arthur Schnitzler

Vertaling: Jef Rademakers

Pagina's: 132

ISBN: 9789463384537

Uitgeverij Aspekt

Verschenen: juli 2018