Alison Pick - Vreemdelingen met dezelfde droom

Recensie door Roosje

Uitgeverij Orlando

Het beloofde land

‘Toen Ida op de nieuwe plek aankwam en de hete zon gebroken zag boven de korst van de berg, en de hemel daarboven van een onmogelijk geteisterd blauw, had ze het gevoel dat ze tot op dat moment dood was geweest. Haar echte leven stond op het punt te beginnen.’ (2017, 15)

Het verhaal

Het is kort na 1920. Voorzichtig krijgt het zionisme vorm in Erets Jisraël, het eigen land van de Joden, het beloofde land uit de Bijbel. De meesten van hen komen uit verschillende Europese landen, de meesten van hen hebben geleden onder pogroms, en lijden daar in de ziel nog steeds onder. 

We volgen drie kolonisten, chaloetsiem, Ida, David en Hannah, die beginnen een woest en dor stuk land vlakbij een eenvoudige Arabische nederzetting te ontginnen. Ze zijn verstoken van vrijwel welke hulpmiddelen dan ook. Ze doen alles met hun blote handen, te beginnen met het verwijderen van stenen uit de aarde. Die stenen zijn hun stoelen. Ze slapen in tenten. Ze hebben niet genoeg te eten, ze worden ziek van de malaria, er zijn weinig medicijnen, ieder klein wondje kan de dood veroorzaken.

De meesten van hen wantrouwen hun Arabische buren, een soort half-nomaden, die wonen in eenvoudige huisjes, die zij ook weer makkelijk verlaten. De ergste vijand van de kolonisten zijn echter de kolonisten zelf: homo homini lupus, hield Thomas Hobbes ons al voor in de 18e eeuw - en vóór hem: Plautus, Montaigne en Erasmus.

Ida is een jonge vrouw, die al veel heeft meegemaakt maar voor wie het leven nu pas gaat beginnen; David is als zijn beroemde naamgenoot koning David uit het Oude Testament en de leider van deze groep chaloetsiem; niet alleen drukken de verantwoordelijkheden hem zwaar, maar ook kan hij zijn aanvechtingen en gevoelens moeilijk de baas. - David heet niet voor niets naar de bijbelse koning. - Hannah is Davids vrouw, haar eerste kind heeft zij moeten opgeven ten bate van het algemeen belang van de groep: er moet eerst gewerkt worden en er is te weinig voedsel om baby’s te voeden. Hannah kan David zijn zonden tot op zekere hoogte vergeven maar haar moederhart en moederschoot spreken een andere taal.

Het is een andere chaloets die ons door het verhaal voert: Sarah, de tentgenote van Ida en geliefde van David. Vanwege haar staat van zijn, is zij in staat zich vrijelijk door de tijd en ruimte te bewegen. Dat klinkt een beetje cryptisch maar voor wie de roman gaat lezen zal dat spoedig duidelijk worden. Ik ben voorzichtig met de spoilers, hoop ik.

We krijgen zo’n beetje drie maal hetzelfde relaas te horen, het verhaal van het begin van deze nederzetting en de gebeurtenissen die zich voordoen. Het verhaal vanuit het perspectief van Ida, David en Hannah. Enerzijds worden bepaalde aspecten en voorvallen duidelijker door de drie verschillende perspectieven, de drie verhalen van drie verschillende personages met hun eigen beweegredenen en achtergronden. Anderzijds wordt het verhaal drie maal verteld, waardoor de gebeurtenissen en hun impact, juist door die herhaling - drie maal, evenzeer bijbels -, geïntensiveerd worden. Wat er geschiedt is heftig maar toch klinkt door de tekst heen het vertraagde en repetitieve leven van de chaloetsiem. Niet dat zij lanterfanten, geenszins, ze werken dag en nacht, maar het leven is basaal, alsmaar hetzelfde en er is weinig afleiding. Het tempo is voor ons, 21e-eeuwers met onze voortdurende afleiding en onze zelfopgelegde multitasking via sociale media e.d. uiterst traag. En doordat het verhaal driemaal verteld wordt krijgt het een enorme diepte en gelaagdheid. Sommigen zullen deze roman door de herhalingen die niet alleen herhalingen zijn, als traag en saai ervaren.

Motieven

Het verhaal krijgt ook diepte door de verschillende motieven die Pick steeds terug laat keren. Er zijn er vrij veel, maar ik ga ze niet allemaal bespreken.

De belangrijkste daarvan is de pop die Salaam heet, de pop van Ruth, het dochtertje van David en Hannah, haar enige speelgoed en haar enige maatje, er zijn geen andere kinderen in de nederzetting; dat was namelijk niet de bedoeling. Die pop is van een Arabisch meisje geweest, Sakina, een speelgenootje van Ruth, en draagt daarom een Arabische naam. De pop is niet meer dan een oud en vies kussen, met een hidjab die kan veranderen in een kipa (keppeltje). De pop is een symbool van de goede verstandhouding tussen Joden en Arabieren. Toch kan die pop maar om de beurt Arabisch en Joods zijn, de hoofddoek is beurtelings kipa of hidjab, niet tegelijk. De pop is symbool het aanvankelijke respect dat beide bevolkingsgroepen voor elkaar voelen en terzelfder tijd symbool voor de diepe dichotomie tussen beide bevolkingsgroepen. Die pop maakt in de loop van het verhaal veel dingen mee.

Ook heel belangrijk is de rol van de sabbatskandelaars van Ida. De kolonisten moesten al hun persoonlijke eigendommen inleveren ten bate van het algemeen belang. Ida hecht er te veel aan, zij vertegenwoordigen haar vader en moeder in het oude land. Als lezer denk je direct al: kind, geef af, die kandelaars, want daar komt alleen maar ellende van... We hechten te zeer aan onze materiële goederen.

De bloes van Sarah met de rode mouwen. Sarah had als enige van de chaloetsiem haar eigen bloes mogen houden; dat mocht zij van David. De rest draagt kleding die voor iedereen is en die Ida wast. Sarah is Davids Batsheba, de verboden vrouw, de vrouw die hij bespiedt en die zijn lusten opwekt. Sarah onderwerpt zich niet aan de groepsdiscipline en denkt dat zij de koningin is van de gemeenschap. Verliefdheid laat zich slecht verenigen met het idealisme van de groep. 

Thema’s

Feitelijk zijn de thema’s alle tegenstellingen, waarmee de personages in het reine moeten zien te komen.

De kolonisten en de oude Arabieren die in het gebied wonen en leven als een soort half-nomaden. Hun samenleven is niet harmonisch. De ene kolonist staat sympathieker tegenover de Arabieren dan de ander. Ida en Ruth hebben goede connecties met hen, David wantrouwt hen tot op het bot. Schaarse middelen moeten gedeeld worden: water, land dat vruchtbaar gemaakt moet worden, medicijnen, speelgoed (de pop). Ze strijden tegen dezelfde vijanden: droogte, ongedierte, malaria. De oude bewoners gaan anders om met het land dan de nieuwkomers, die er in no time een bloeiend landbouwgebied van willen maken. Traditie en moderne tijd botsen. En we weten hoe die situatie tot een Gordiaanse knoop is uitgegroeid.

Het verschil tussen man en vrouw wordt opgeheven bij de kolonisten, in theorie wel te verstaan. Het zionisme, dat stoelt op socialisme, bepleit gelijkheid der seksen en is principieel antireligieus. Feitelijk gaat het betekenen dat vrouwen een dubbele taak krijgen net als in communistisch Rusland het geval was: die van moeder en die van arbeider. Ook hier botsen nieuw en oud, idealisme en realiteit op elkaar. Pick geeft haar roman een stevig vrouwelijke coloratuur mee.

Het individuele belang tegenover het groepsbelang. In het nieuwe leven was de gemeenschap het belangrijkste. Kinderen werden opgevoed in kindertehuizen en baby’s werden gezoogd door willekeurige moeders, door willekeurige borsten is wellicht een beter aanduiding. Het ging om de melk, niet om de de liefde en aanhankelijkheid tussen moeder en kind. Het idee was dat kinderen zich beter zouden kunnen ontplooien zonder de te hechte en vaak ingewikkelde band met hun ouders. Dat dat in de praktijk niet altijd even goed uitwerkte is evident.

Misschien het belangrijkste thema van deze roman is dat de mens de andere mens vaak in de weg staat, hoe groot het idealisme en de motivatie ook is. Hierin speelt David een exemplarische rol.

‘In het begin was er licht. God scheidde de wateren en er vloeide honing. Een voor een verschenen de planten en de dieren, alsof God met haar toverstokje de leegte beroerde. Hier en hier en hier. Zij was de God van bloed en zaad, de God van tranen. Alle doornstruiken en alle felgekleurde vogels en beesten verschenen op haar bevel.’, mijmert Sarah aan het einde (ibid.: 379).

Over de auteur

Alison Pick (Toronto, Canada, 1975) heeft drie veelgeprezen dichtbundels gepubliceerd. Haar roman Far to Go (in het Nederlands verschenen als Donderdagskind) werd genomineerd voor de Man Booker Prize, won de Canadian Jewish Award for Fiction en werd door de Toronto Star genoemd als een van de tien beste boeken van het jaar. (Orlando)

Pick ontdekte dat de Tsjechische familie van haar vader van origine Joods was, zelf werd hij als Christen opgevoed. Alison Pick bekeerde zich later tot het Judaïsme.

Auteur: Alison Pick

Titel: Vreemdelingen met dezelfde droom 

Oorspronkelijke titel: Strangers with the Same Dream - 2017

Vertaald: Miebeth van Horn Miebeth van Horn

Categorie: Literaire roman

384 pagina's

ISBN 9789492086648

Uitgeverij Orlando

Verschijningsdatum maart 2018