Jane Gardam-Een trouwe vrouw

Recensie door Tea van Lierop  
Uitgeverij Cossee 
                                                              

                                                                                   ‘Ik wil de hartenvrouw niet zoeken’

'Er is altijd tijd voor kaarten en bezinning'

Deel twee van het drieluik vertelt de gebeurtenissen waarvan in deel één gesproken werd vanuit Betty, de echtgenote van Edward Feathers, alias Old Filth. Heel herkenbaar en toch weer zo anders om dezelfde personages weer terug te zien vanuit een ander perspectief. Betty en Edward zijn nog niet getrouwd, ze gaan zich verloven.

Op de eerste pagina wordt de streek de Donheads beschreven, het is een kluwen van dorpen, losjes met elkaar verbonden door meanderende weggetjes en aangeduid met de namen van heiligen. Een pittoreske omgeving, buitenstaanders noemen het 'het land van Thomas Hardy', dit klopt niet helemaal, zijn woonplaats was een stuk zuidwestelijker, maar makelaars vonden het wel een mooie aanbeveling.

Chinese dwerg

Het gezelschap Old Filth en Albert Loss, bijgenaamd Albatross, is onderweg van Londen naar Hongkong, waar de verloving van Edward en Betty plaats zal vinden. Albert Loss, een Chinese dwerg, is een kleurrijk personage. Hij draagt altijd een hoed, deze zal terugkomen als motief, is handig met kaarten en speelt een belangrijke, bijna magische, maar ook een angstaanjagende rol. Humor zorgt voor speelse ontspanning in de dialogen:

‘‘In Hongkong is geen vraag naar wollen kleren. Zoek de hartenvrouw.’

‘Ik wil de hartenvrouw niet zoeken. Verdomme, waar blijft dat vliegtuig? Is er soms iets misgegaan? Ze vertellen je hier ook niets.’

‘Er zou niets mis moeten zijn. Het is het allernieuwste model. Grote vierkante ramen.’

‘Uitstekend. Alleen schijnt het niet te werken. Die oude krengen van vorig jaar waren beter. Die snorden rustig door. Schroeven die loszaten, mannen met een oliespuit die nog even de vloerbedekking kwamen optillen. Maar we bereikten altijd onze bestemming.’’

Betty

Nu de schijnwerpers gericht zijn op Betty, komen we erachter dat ook haar jeugd sporen achtergelaten heeft. In flashbacks komen flarden van herinneringen naar boven en die zijn schrijnend. Bij de kapper hangt een foto van een jonge vrouw:

'Haar glimlach was minzaam maar lief en oprecht, en ze had de foto in een hoekje gesigneerd met: ‘Ik zal jullie allen niet vergeten’. […]Haar geheugen presenteerde haar onmiddellijk een beeld, mét geluid, want ze hoorde haar moeders lach terwijl de amah haar de kamer binnenbracht om een halfuur stil aan haar moeders voeten te zitten terwijl de vier dames naar hun kaarten staarden en sigaretten rookten. Af en toe keek haar moeder naar haar om te controleren of ze er netjes uitzag en dan lachte ze terug naar haar moeder in de zijden tea gown, met zijden kousen en zijden instapschoentjes, terwijl een ring met diamant (waar was die gebleven?) haar toefonkelde door de stofdeeltjes van een bundel zonlicht die door de kieren van de zonwering naar binnen viel.'[…]

Gecombineerd met de problematische jeugd van Edward, zoals beschreven in deel één, lijkt dit een opmaat voor een allesbehalve vlekkeloze start van een relatie.

De Oriënt

Net als in deel één zie, ruik, proef je ook hier de exotische sfeer. Bij Betty's schoolvriendin Amy is het altijd een zoete inval, ze is zendelinge geworden en in haar huis is altijd wat te doen. Gebedsdiensten zorgen voor volk over de vloer, er is voor iedereen wel iets te eten en baby's gaan van de ene schoot naar de andere. Er verschijnt nog een vriendin van Betty ten tonele, van haar komen we niet zoveel te weten, maar ook zij heeft een sleutelrol in de levens van Edward en Betty. Haar naam is Lizzie.

Het gedrag van zowel Edward als Betty komt mysterieus over, helemaal niet zoals je van geliefden zou verwachten. De gedachten van Betty, de vragen die zij zichzelf stelt, de plotselinge verdwijning in het nachtelijk uur en de daarbij behorende beschrijving van lichtjes en schimmen doen magisch aan.

Aantrekkingskracht

Wanneer de aantrekkingskracht maar groot genoeg is en je geen keuze meer blijkt te hebben kunnen zaken een loopje met je nemen. Als lezer word je af en toe op het verkeerde been gezet. De Betty uit deel één was een beetje enigmatisch, in het tweede deel komen we erachter hoe dat zo gekomen is. De ene keer door te vertellen, de andere keer door te laten zien wordt het beeld van Betty scherper en het wordt pijnlijk zichtbaar waarom zij zo worstelt en stappen zet waarvan zij de consequenties niet wil of kan overzien. Haar achternaam is Macintosh, ja van de stoere regenjas inderdaad, zo staat zij ondanks alles haar 'mannetje'

Terry Veneering, die Edwards buurman werd in deel één, heeft zijn achternaam te danken aan 'Veneering de carrièrejager' uit 'Onze wederzijdse vriend-Charles Dickens'. Edward en hij zijn zeker geen goede vrienden, laat het verhaal maar vertellen hoe dat komt.

Europa

Humor, tragedie, wanhoop, misverstanden en verder alles wat een roman nodig heeft om als lezer door te willen lezen zit in het boek. Woonruimte net na de oorlog is overal schaars in Europa, ook in Londen waar Edward een eenvoudige woning heeft met minimaal één rat als huisdier. Opvallend is dat Betty de touwtjes in handen gaat nemen, zij regelt de huisvesting en de sociale contacten. Om niet teveel spoilers weg te geven wil ik in het midden laten welke personages elkaar ontmoeten in een museum ergens in Europa:

‘Ze zaten zwijgend in de zaal, hij aan de andere kant op de enige andere stoel. Ze keken naar elkaar en zijn glimlach en zijn ogen waren net zoals altijd.

‘Die gast met die hoed lijkt op de dwerg die volgens de verhalen het horloge van Filth heeft gejat en verkocht toen ze jong waren,’ zei hij, en hij stond op en fluisterde in het eikenhouten oor van de man: ‘Albertross... hebbes!’ Hij tilde de brede eikenhouten rand van de hoed op en riep: ‘Eureka! Het is een afzonderlijk object!’

En liet hem vallen. Ze slaakte een gil.

Hij raapte hem op. ‘Niets aan de hand. Moeraseiken. Zeventiende-eeuws, zo hard als staal.'

Hiermee vind ik de Engels titel The man in the Wooden Hat erg humoristisch vergeleken bij 'Een trouwe vrouw'.

Conclusie

Interessant om nu het verhaal van Betty samen te voegen met dat van Edward. Eén en één is in dit geval meer dan twee, er worden al een aantal zaken helder. De vertaling van de titel vind ik minder sterk. Een ander puntje is dat je bij Graham erg goed moet opletten dat je geen aanwijzingen mist. Soms liggen ze erg verborgen en je hebt ze allemaal nodig voor het volgen van het verhaal. Ik vind het ijzersterk in elkaar zitten en het thema, dat mensen zichzelf niet goed kennen en ook de confrontatie niet willen, kunnen aangaan met deze tekortkoming, is van alle tijden. Deze twee personages hebben uitzonderlijk traumatische jeugdervaringen, maar je kunt ze op een kleinere schaal ook toepassen op iets minder heftige gebeurtenissen. Je zou de personages iets willen toeroepen, zo werkt het natuurlijk niet, maar het geeft wel aan dat het inleven met de karakters vanzelf gaat. Op naar deel drie!

De auteur

Jane Gardam debuteerde in 1971 op haar veertigste met een kinderboek; sindsdien schreef ze vijfentwintig boeken waarmee ze talloze prijzen won waaronder twee keer de ‘Withbread book of the year award’ voor de beste roman. Ze is in Nederland niet zo bekend: Old Filth (2004) schreef ze op zesenzeventig jarige leeftijd en verscheen in maart 2017 in vertaling als Een onberispelijke man. Een trouwe vrouw , het tweede deel van de trilogie verscheen in september 2017 en deel drie Laatste vrienden in januari 2018.

Titel: Een trouwe vrouw

Oorspronkelijke titel: The Man in the Wooden Hat

Auteur: Jane Gardam

Vertaler: Gerda Baardman

Uitgever: Cossee BV

ISBN: 9789059367302

Pag.: 320

Genre: Literaire fictie

Verschenen: september 2017