Robert Seethaler-De Weense sigarenboer

Uitgeverij De Bezige Bij 

Lichtvoetig proza met donkere wolken op de achtergrond

Aanleiding

Stel je voor: een jongeman van zeventien jaar met een schat van een moeder en handen als van een meisje, want hij hoefde geen zwaar werk te doen. Zijn naam is Franz Huchel. Het is 1937 en noodweer in Salzkammergut krijgt grote gevolgen voor Franz en zijn moeder. De puissant rijke Alois Preininger verdrinkt tijdens het noodweer en dit betekent dat de douceurtjes aan Franz' moeder stoppen. 

Helaas, de tijden zijn hard, werk is er amper te vinden en Franz wordt naar Wenen gestuurd. Daar komt hij onder de hoede van Otto Trsnjek, een oude vriend, waarmee moeder lang geleden een warme zomer heeft beleefd. Otto heeft een sigarenzaakje, daar zou Franz wel een handje kunnen helpen. 

Sfeer 

Franz wordt op de trein gezet, het gewicht van de voorbereidingen en het afscheid verdwijnt tijdens de reis: 

'En opeens voelde alles op de een of andere manier luchtig en prettig aan. Het was alsof met de vervaagde gestalte van zijn moeder ook een groot deel van zijn eigen gewicht op het perron van Timelkam was achtergebleven. Licht als een veertje zat Franz nu in de coupé, voelde het ritmische geratel onder zijn achterste en raasde met de onvoorstelbare snelheid van bijna tachtig kilometer per uur naar Wenen.' 

Brein en begrip bevorderen 

Otto verkoopt behalve tabakswaren ook schrijfwaren en kranten. Het is de bedoeling dat, wanneer er geen klanten zijn, Franz op het kleine krukje naast de winkeldeur rustig wacht en 'brein en begrip bevordert' door kranten te lezen. En dan ook écht alles lezen uit alle kranten. Alleen zo kun je de klanten adviseren. In betere tijden zorgden het aroma, de geur, de smaak en het kruidige van de sigaren voor het idee dat je een tempel voor geest en genot binnentrad. Nu is de aanvoer van sigaren onbetrouwbaar. De eigenaar is een oorlogsveteraan en loopt op krukken, hij heeft nog maar één been.

Het verhaal kabbelt voort, er lijkt weinig te

gebeuren, maar langzamerhand wordt duidelijk hoe het dagelijks leven rondom het tabakszaakje reilt en zeilt. Franz leert de vaste klanten kennen. Er zijn opscheppers bij zoals mevrouw dr. dr. Heinzl. Zij grossiert in doctorstitels die ze na het sterven van haar twee echtgenoten vol trots draagt. Een Kommerzialrat komt met zijn incontinente teckel, sommigen komen losse sigaretten halen en gepensioneerden nemen andere kranten dan studenten.  

Sigmund Freud 

Hé, dat is een bekende! Professor Freud behoort ook tot de klantenkring. Deze professor doet heel wat stof opwaaien, Franz raakt geïntrigeerd en probeert in gesprek te komen met de geleerde. Het is een interessant personage in het verhaal, want hij kan Franz adviseren in belangrijke levenskwesties. Franz is jong, onervaren en heeft geen idee wat hij moet aanvangen met zijn gevoelens. Freud adviseert hem een meisje te gaan zoeken. Vervolgens krijgen we de ontwikkeling van Franz te zien, wat dat betreft zou je het als een bildungsroman kunnen beschouwen. Door de ontmoeting met Freud en een even stormachtig en betoverende als confronterende liefde verandert Franz van een jongen in een jonge man. 

'In het vroege schemerlicht, als de lantaarnmannen op hun ladders klommen en de gaslantarens uitdeden, en de eerste arbeiders met beschaduwde gezichten op weg naar de vroege ploegendienst gingen, bewoog hij zich alleen nog voort in een nevelige, onzekere toestand tussen waken en dromen. En terwijl hij dan langzaam en moe terug sloop naar het sigarenzaakje, kwam het Boheemse meisje hem op elke hoek tegemoet. Boheems meisje onder de lantaarn. Boheems meisje achter het hek. Boheems meisje in een huisportiek, haar gezicht verlicht door de gloed van een sigaret. Boheems meisje in het uitstalraam, haar armen naar hem uitgestrekt en glimlachend.' 

Licht en donker 

Terwijl Franz zich ontwikkelt en exotische avonturen beleeft, wordt de jodenhaat groter. Freud is joods en klant van Otto, dit tot misnoegen van meesterslager-slager Roßhuber. Dat dit tot spanningen moet leiden is duidelijk. De schermutselingen worden gedetailleerd beschreven en, hoewel niet zo fijn om voor te stellen, is ook hier weer met een niet al te zware pen geschreven. Verder in de tijd wordt de sfeer grimmiger. Ondanks de sterke arm van de macht lijkt de rol van de tegenstander niet uitgespeeld. Eenmansacties lijden soms tot een hilarisch, soms een droevig schouwspel, ontroering en afschuw wisselen elkaar af.  

Warm 

De relatie Otto/Franz wordt geweldig uitgewerkt, twee kwetsbare personen die zonder veel woorden voor elkaar instaan. Otto heeft het te doen met zijn protegé wanneer deze wegkwijnt door liefdesverdriet en Franz helpt Otto wanneer er weer eens sporen van vandalen opgeruimd moeten worden, samen staan ze sterk.  Franz heeft beloofd zijn moeder iedere week te schrijven. De correspondentie is liefdevol: 

'(Kaart met slottuin van Schönbrunn, verlicht door lantarens en gesuikerd met sneeuw) 

Beste moeder, 

Nu ben ik al vrij lange tijd hier in de stad, toch lijkt alles me eerlijk gezegd steeds vreemder. Maar misschien is dat met het hele leven zo: vanaf je geboorte kom je met elke nieuwe dag een stukje verder van jezelf af te staan, tot je het op een bepaald moment helemaal niet meer weet. Kan het zijn dat dit werkelijk het geval is? Vraagt met veel groeten, 

Je Franz' 

Conclusie 

Dit bijzondere boek heeft me verrast door de stijl. Een verhaal dat zich afspeelt aan de vooravond van WOII kan op verschillende manieren geschreven worden. Deze auteur heeft een 17 jarige jongen als uitgangspunt genomen, een jongen die volop in ontwikkeling is. Hij is romantisch en wat dromerig van aard, dit vormt een contrast met de harde realiteit van de tijdsgeest. Door de dromerige aard van Franz lijkt het soms of je in een andere wereld terecht komt. Op zoek naar het Boheemse meisje maakt hij bizarre gebeurtenissen mee. Dat element geeft het verhaal een heerlijk magisch laagje.  

De auteur

Robert Seethaler werd in 1966 in Wenen geboren. Hij schreef meerdere romans, waaronder het in Duitsland succesvolle Der Trafikant, en brak definitief door met Een heel leven, dat sinds verschijnen in de bestsellerlijsten stond. Seethaler woont in Berlijn en Wenen. (De Bezige Bij)

Titiel: De Weense sigarenboer 

Auteur: Robert Seethaler 

Vertaler: Liesbeth van Nes 

Uitgever: De Bezige Bij 

ISBN: 9789023471608 

Pag.: 256 

Genre: Fictie 

Verschenen: Oktober 2017