Rachel Cusk - Contouren

Recensie Roosje

Beoordeling 5 sterren

Uitgeverij De Bezige Bij

‘...terwijl hij aan het woord was zag ze zichzelf

meer en meer als een uitgespaarde vorm,

een contour (romein rdv): alle details om haar heen waren ingekleurd,

maar zijzelf bleef blanco.

Toch gaf deze vorm, met zijn onbekende inhoud,

haar voor het eerst sinds het voorval het gevoel dat ze wist wie ze was.’
(p. 199)

EEN LEVEN ZONDER MIJ*

‘Waarom mijn huwelijk was misgelopen, zei ik in antwoord op zijn vraag, viel onmogelijk te zeggen: een huwelijk is onder meer een geloofsovertuiging, een verhaal (romein rdv). Je ziet een huwelijk af aan dingen die echt bestaan, maar de drijfveer erachter blijft raadselachtig. Wat echt was, uiteindelijk, was het verlies van het huis. Het was de geografische locatie geworden van dingen die voorbij waren [...]. Door de verhuizing zeiden we in feite dat we ophielden met wachten...’ (p. 13)

Waar gaat het boek over?

Een schrijfster, wier naam maar één keer valt - op p. 176 -  gaat op reis naar Griekenland. In Athene gaat zij een schrijfcursus geven. Overal komt zij mensen tegen, bekenden en onbekenden, die een conversatie met haar aangaan. In zekere zin leven wij als lezer met haar mee, wij kijken door haar ogen naar de wereld en naar haarzelf.

We beginnen gewoon vooraan in het verhaal van haar avonturen in Athene; de schrijfster heeft voorafgaand aan haar vliegreis nog een kort gesprek met iemand die een literair tijdschrift wil oprichten; natuurlijk is zijn heimelijke wens schrijver te worden.

Al spoedig valt op dat wij van haar gesprekspartners van alles te weten te komen maar van haar vrij weinig. Zij spreken met en vooral tegen haar over hun huwelijk(en), hun (ex-)partners, hun kinderen, hun teleurstellingen, hun onvervulde verlangens. Meer is het zo dat zij aan haar hun verhaal of hun verhalen vertellen. Ze verwachten van haar niet zo veel meer terug dan dat zij luistert of misschien zelfs dat niet eens.

Het huwelijk van de schrijfster is blijkbaar nog niet lang geleden op de klippen gelopen. Het is niet aan haar reactie dat wij merken dat het haar woest en ledig heeft achtergelaten. Dat merken wij aan de reactie van de anderen. Zij absorbeert hun verhalen totaal.

Veel van de mensen die zij ontmoet, zijn ook auteur of docent, willen zelf schrijver worden, willen uitgever zijn, hebben iets met schrijven of lezen op zijn minst boeken.
De schrijfster Angeliki, die zij ontmoet via haar vriend Panayiotis, heeft een boek geschreven over een vrouwelijke schilder. Maar, vertrouwt haar Griekse vriend haar toe, die schilder is eigenlijk een schrijfster. Het verhaal van Angeliki is ook eigenlijk een autobiografie, maar dat wil zij niet toegeven.

Een verhaal in een verhaal

Het is via deze passages dat je als lezer begint te begrijpen dat deze roman zeer gelaagd is. Niet alleen vertellen mensen bijvoorbeeld een verhaal aan de schrijfster, maar in die verhalen zit soms weer een verhaal opgesloten, zoals in het voorbeeld van Angeliki, die nota bene een tijdje later in levende lijve opduikt. En dat verhaal in een verhaal is autobiografisch. Via deze ingewikkeld gelaagde doolhoven begin je te begrijpen dat alles wat er om de schrijfster heen gebeurt, iets zegt over haarzelf.

De schrijfster is na het mislukken van haar huwelijk zichzelf helemaal kwijtgeraakt. Ze is als een tabula rasa (schone lei, onbeschreven blad) geworden. Zij is een grote leegte. Zij heeft geen identiteit meer. De mensen om haar heen gaan haar langzaamaan invullen met hun verhalen.

Zelfs verdriet en rouw gaan dwars door haar heen zonder in haar te beklijven. Anderen vertellen haar over hun verdriet, hun rouw, hun issues, hun trauma’s. Geleidelijk laat zij die toe:

‘Ook ik zag in alles om me heen steeds meer mijn eigen angsten en verlangens, zag andermans leven steeds vaker als een commentaar op mijn eigen leven. Kijkend naar het gezin op de boot zag ik wat ik niet meer had: iets wat er niet was, met andere woorden. Die mensen gingen volkomen op in het moment, en al keek ik ernaar, ik kon er evenmin naar terug als dat ik over het water kon lopen dat ons scheidde. Welk van die twee manieren  van leven - opgaan in het moment of erbuiten staan - was echter?’ (p. 67)

Leven is identiteit is schrijven is verhalen vertellen is lezen

Het is ook mogelijk dat de schrijfster zich, net als de evenzo naamloze hoofdfiguur uit Nicole Krauss’ boek, Donker woud, in een periode van een writer’s block bevindt. Dat doet er niet precies toe, want een ding wordt duidelijk in deze roman: leven, c.q. identiteit is vrijwel synoniem aan schrijven, en aan lezen en aan verhalen vertellen. Dat laatste doet iedereen in dit boek: iedereen vertelt een verhaal, meestal zijn eigen verhaal; en vaak ook nog een verhaal in een verhaal. De schrijfster heeft geen identiteit en kan daarom niet schrijven. Wat zij wel kan is anderen leren te schrijven. Of nee, dat kan ze niet, ze kan hen slechts stimuleren verhalen te vertellen en via dat proces te gaan schrijven.

Wellicht zijn de verschillende onderdelen onderling inwisselbaar: in welke volgorde dan ook: het gaat om leven, identiteit, verhalen vertellen, lezen, schrijven.

Collega Ryan vertelt haar: ‘En schrijven, het hele idee dat je pijn in iets anders moet omzetten - daar was Ierland de basis voor; zijn jeugd in Tralee vormde daar de basis voor. Plotseling kon hij die anonimiteit die zo fundamenteel Amerikaans was niet langer verdragen.’ (p. 39).

In ieder geval heeft Ryan een writer’s block. Zij vraagt aan hem: heb je nu al een nieuw boek geschreven? Hij vraagt haar: heb je al een nieuw leven gevonden?

Varia

In mijn fysieke leesclub vond niemand behalve ik dit een goed boek. Hun kritiek was: veel te abstract, zo verbaal, zo veel verhalen, zoveel omwegen, er staat zoveel in, het is te gecomprimeerd.

Met zijn 208 pp is dit geen dik boek, geen baksteen, geen klepper, maar iedere zin is zo rijk van taal, zo vol van betekenis, dat je die met je volledige aandacht moet lezen.

In dit boek, dat het eerste is van drie**, is de schrijfster nog compleet blanco. In dit deel krijgt zij langzamerhand een contour, een buitenkant.

Het boek kent geen ik-perspectief; dat zou je misschien verwachten; de roman kent een zij-perspectief en dat werkt heel vervreemdend. Wij lezers ervaren op deze wijze hoe vervreemdt de schrijfster is van haar/zichzelf.

Ik ga er hier verder niet op in, maar deze roman kent, zoals zo vele, bijvoorbeeld Transit van Cusk en Donker woud van Krauss - lees elders mijn recensies die onder andere gaan over dubbelganger en tegenstelling -, het structuurelement van de tegenstelling, bijvoorbeeld in hoofdstuk III.

Even een terzijde: ik kom dit jaar het structuurelement van de tegenstelling ongelooflijk vaak tegen. Ik zou bijna denken dat de tegenstelling in moderne romans het moderne levensgevoel belichaamt: ambivalentie, verscheurdheid, niet tot een eenheid kunnen komen, of anderzijds: juist kiezen voor één van de polen en de andere veronachtzamen.

Conclusie

De taal die Cusk gebruikt is helder, vrij sec, maar gecomprimeerd. De gedachten over huwelijk en het krijgen en hebben van kinderen zijn heel diep, kritisch, schokkend en nietsontziend ook. Gelukkig ontbreekt het Cusk niet aan humor.

In ieder geval heeft de Canadees-Engelse Rachel Cusk een onuitwisbare indruk op mij achtergelaten. Zij bevestigt mij in het idee, dat ik al een tijdje heb: Angelsaksiche schrijfsters en schrijvers zijn fantastisch!

Dat de schrijfster via andere mensen, via hun verhalen zichzelf weer opbouwt, een nieuwe identiteit gaat vormen, vind ik een prachtvondst. Deel 2 Transit heb ik ook al gelezen en gerecenseerd, het derde deel wacht nog op mij.

* Vrij naar Kristien Hemmerechts, Taal zonder mij; over haar man Herman de Coninck en zijn dood.

** deel 1: Countouren; deel 2: Transit; deel 3: Nasleep. Van Transit is van mij al een recensie verschenen.

Auteur

Rachel Cusk (Canada, 1967) bracht haar jeugd door in Amerika en Engeland. Ze studeerde in Oxford en reisde vervolgens lange tijd door Spanje en Zuid-Amerika. Ze woont in Brighton met haar man en kinderen en schrijft regelmatig voor The Times en Times Literary Supplement. Het tijdschrift Granta verkoos haar tot een van de twintig beste jonge Britse auteurs. Ze sleepte prijzen in de wacht voor haar debuut Saving Agnes en voor Het buitenleven. Daarnaast schreef ze nietsontziend over haar moederschap in In het land van moeders. Ze oogstte internationaal veel lof voor haar roman Arlington Park.

(Bron: https://www.debezigebij.nl/auteurs/rachel-cusk/)

Titel: Contouren

Auteur: Rachel Cusk

Vertaler: Caroline Meijer Lette Vos

Pagina's: 208

ISBN:13 9789023442943

Uitgeverij: De Bezige Bij

Verschijningsdatum: november 2016